თავი XVII
ფასიანი ქაღალდების ბაზარი და საფონდო ბირჟა
- ფასიანი ქაღალდები უნდა აკმაყოფილებდნენ შემდეგ მოთხოვნებს:
- ლიკვიდურობას - მათ ახასიათებთ გაყიდვის და ფულად ფორმად გადაქცევის უნარი;
- მიმოქცევადობა - ბაზარზე მუდმივად მოძრაობენ, ისინი ხდებიან ყიდვა-გაყიდვის ობიექტი. ასევე, შესაძლებელია გამოყენებულ იქნას, როგორც დამოუკიდებელი საგადამხდელო დოკუმენტი;
- მისაწვდომობას - გააჩნიათ თვისება გახდნენ სამოქალაქო ურთიერთობის ობიექტი (შენახვა, ჩუქება, გასხვისება, დაპატრონება და სხვა);
- სტანდარტულობას - ის არ შეიძლება იყოს ის დოკუმენტი, რომელიც ასახავს ერთჯერად ქონებრივ ურთიერთობას. ის ბაზარზე მიმოიქცევა და აისახება სტანდარტული შინაარსით;
- დოკუმენტალურობას - ის შეიძლება არსებობდეს სერთიფიკატის ან ანგარიშზე ჩაწერის ფორმით. ის აფიქსირებს მისი მიმოქცევის პირობას და გამოყენების შესაძლებლობას;
- რეგულარობას და სახელმწიფოს მიერ აღიარებას - სახელმწიფოს მხრიდან ფასიანი ქაღალდები განიცდიან რეგულირებას იმ ნორმატიული ბაზის საფუძველზე, რომელიც აღიარებულია მის მიერ.
- ფასიანი ქაღალდების კლასიფიკაცია:
- შემოსავლების მიხედვით:
- სასესხო - ეს არის ემიტენტის ვალდებულება გადაიხადოს პროცენტი და დაფაროს ძირითადი თანხა შეთანხმებული ვადების მიხედვით. მას მიეკუთვნება:
- ობლიგაციები;
- თამასუქები;
- აქციები.
- საინვესტიციო - აძლევს მის მფლობელს ემიტენტის აქტივების საკუთრების წილზე უფლებას.
- ემიტენტის მიხედვით;
- სახაზინო - ეწოდება ისეთ ფასიან ქაღალდს, რომელსაც გამოსცემს ხელისუფლების სახელით ფინანსთა სამინისტრო. ის უზრუნველყოფილია სახელმწიფოს ნიუჯეტის ხარჯზე. მას მიეკუთვნება:
- სახაზინო თამასუქები;
- ობლიგაციები.
- კორპორაციებისა და ფინანსური ინსტიტუტების:
- საბანკო დაწესებულებების:
- დეპოზიტური სერთიფიკატი;
- ჩეკი;
- საგირავნო ფურცელი;
- ბანკის სხვა სასესხო ვალდებულება.
- მეწარმეთა კავშირების - ეს არის კომერციული დოკუმენტი, ფიუჩერსული კონტრაქტი და სხვა.
- გაყიდვების ობიექტის მიხედვით:
- საბაზრო:
- ფულის ბაზრის - მოკლევადიანი, ერთი დღიდან ერთ წლამდე;
- კაპიტალის ბაზრის - ერთ წელზე მეტი ვადის მოქმედების აქციები და ობლიგაციები.
- არასაბაზრო:
- ობლიგაციები;
- საშემნახველო;
- საპენსიო ფონდების;
- სადეპოზიტო.
- ინვესტორების ტიპები:
- ინსტიტუციური:
- სადეპოზიტო კომპანიები;
- საპენსიო ფონდები;
- საინვესტიციო კომპანიები;
- კოლეჯები;
- უნივერსიტეტები.
- კერძო.
- საინვესტიციო პორტფელი - სხვადასხვა ტიპის ინვესტიციათა ერთობლიობა.
- დივერსიფიკაცია - ინვესტიციური პორტფელის იმ სახით შერჩევა, რომ ინვესტიციათა ერთ სახეობაში მოულოდნელი დანაკარგები არ ახდენდეს ზეგავლენას მთლიანად საინვესტიციო პორტფელზე.
- აქტივების განთავსება - ინვესტიციური პორტფელის მართვის პროცესი, რომელიც იძლევა მოგების ნორმის მაქსიმიზაციისა და რისკის დონის მინიმიზაციის შესაძლებლობას.
- სახელმწიფო ობლიგაცია არის ფასიანი ქაღალდი, რომელიც წარმოადგენს დროის ხანგრძლივ პერიოდზე ორიენტირებულ გადახდის ვალდებულებას. ეს არის იურიდიული დოკუმენტი, რომელიც ვარგისია ყიდვა-გაყიდვისათვის, ამით განისაზღვრება მისი მნიშვნელობა ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე.
- ობლიგაციების კლასიფიკაცია ხდება რამდენიმე ნიშნის მიხედვით:
- ემიტენტის - ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე ობლიგაციების გამოშვებას ახდენს სამი ემიტენტი:
- სახელმწიფო ხელისუფლების ცენტრალური (ფედერალური) ორგანოები;
- ადგილობრივი (მუნიციპალური) ორგანოები;
- კერძო კომპანიები.
- გამოშვების მიზნით;
- ვადების;
- საიმედოობის;
- შემოსავლების გადახდის;
- დაფარვის წესის მიხედვით.
- ფასიანი ქაღალდების ბაზრის მონაწილეებია:
- ინვესტორი - შეიძლება იყოს ნებისმიერი ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც საინვესტიციო სახსრებს აბანდებს ემიტენტის სამეწარმეო საქმიანობაში ნაწილობრივი ან სასესხო ფასიანი ქაღალდების სახით;
- ემიტენტი - პირი, რომელიც ახორციელებს ფასიანი ქაღალდების გამოშვებას (ემისიას);
- რეგულირებადი მონაწილე - მას მიეკუთვნება:
- საფონდო ბირჟა;
- ცენტრალური დეპოზიტარი;
- თვითრეგულირებადი ორგანიზაციები;
- ფასიანი ქაღალდების რეგისტრაცია;
- ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შუამავალი, რომელსაც განეკუთვნება:
- ჯობერები - ისინის არიან ფასიანი ქაღალდების ბაზრის კონიუქტურის სპეციალისტები;
- რეგისტრატორები - ისინი ახდენენ ფასიანი ქაღალდების რეესტრების შედგენას;
- დილერები - ისინი არიან ის შუამავლები, რომლებიც მონაწილეობენ გარიგებებში საკუთარი კაპიტალით;
- ბროკერები - ისინი არიან ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის შუამავლები.
- აუდიტორი - ის უზრუნველყოფს კომპანიის ფინანსური დოკუმენტაციის უტყუარობას;
- საბროკერო კომპანია - ის წარმოადგენს ფასიანი ქაღალდების ბაზრის გამყიდველსა და მყიდველს შორის შუამავალს.
- ფასიანი ქაღალდების ბაზარი მისი მიმოქცევის ხასიათიდან გამომდინარე იყოფა ორ ნაწილად:
- პირველ ბაზრად - სადაც ხდება ფასიანი ქაღალდების ინვესტორთა შორის პირველი და შემდგომი ემისიების თავდაპირველი განთავსება;
- მეორე ბაზრად - სადაც მიმოქცევაშია პირველ ბაზარზე განთავსებული ქაღალდები, აქ ხდება ინვესტორთა შორის რესურსების გადანაწილება.
- სახელმწიფო არეგულირებს ფასიან ქაღალდებს შემდეგი გზებით:
- ფასიანი ქაღალდების ემისიის რეგისტრაციაზე კონტროლით;
- ფასიანი ქაღალდების ბაზრის პროფესიონალების საქმიანობის ლიცენზირებით;
- ფასიანი ქაღალდების მფლობელთა უფლებების დაცვით;
- ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ემიტენტებისა და მონაწილეების საქმიანობის რეგლამენტაციით.
- სახელმწიფოს შეუძლია მოახდინოს ბაზრის მდგომარეობაზე ზემოქმედება:
- მოკლევადიანი სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების გამოშვებით;
- საბანკო საპროცენტო განაკვეთის რეგულირებით;
- ბრუნვაში მყოფ ფულად მასაზე კონტროლის განხორციელებით.
|